Kultura Lasowiacka

Las ojciec nasz – mówili Lasowiacy…

FESTIWAL KULTURY LASOWIACKIEJ:

• od Kolbuszowej po Ulanów, od Leżajska po Stalową Wolę, przez Mdynię Głogowską, Grodzisko Dolne, Rudnik nad Sanem, Nową Dębę i Gorzyce z przystańkiem w Tarnobrzegu i wielkim gotowaniem Lasowiaczek z Karolem Okrasą w Baranowie Sandomierskim – porwał wszystkich do tańca i zabawy Festiwal Kultury Lasowiackiej.
• Cały lipiec wędrował przez urokliwe, pełne lasów zakątki podkarpacia, wśród których wyrosło Lasowiackie przywiązanie do natury i skarbów przyrodu. Tak miłe dziś i nam.

Las ojciec nasz – mówili Lasowiacy…

a ich kultura z jej prostotą, przywiązaniem do natury i minimalizmem doskonale pasuje do współczesnych czasów. Nic dziwnego, że przeżywa renesans – w modzie, rzemiośle, muzyce i kuchni. Festiwal Kultury Lasowiackiej, który powędruje przez Podkarpackie w lipcu, jest tego najlepszym dowodem.

Lasowiacy to ludzie, którzy żyli w lesie, a dokładniej w Puszczy Sandomierskiej położonej w widłach Wisły i Sanu. Wisła wyznaczała ścisłą granicę od zachodu. San już taką granicą nie był. Po jego prawej stronie, niemalże po Biłgoraj i próg Roztocza, na terenie obejmującym dolinę Tanwi również mieszkali Lasowiacy.

– To jedna z bardzo nielicznych grup etnograficznych, która sama się nazwała. Stworzyły ją różne narodowości. Osadzano tu np. jeńców czasów wojen prowadzonych przez I Rzeczpospolitą, m.in. Tatarów, Szwedów, Rusinów, przywędrowali tu również Żydzi czy osadnicy z przeludnionego Mazowsza – wymienia dr Jolanta Dragan, etnograf z Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej. – Po pewnym czasie koegzystencji, w tym wielonarodowym tyglu wytworzył się lud, który sam nazwał się Lesiokami, Lasakami czy inaczej Lasowiakami, wprost odnosząc się do lasu, który był ich miejscem do życia – żywicielem, schronieniem, domem.

„Las ojciec nasz, a my dzieci jego, idziemy do niego” – to powiedzenie w lasowiackiej gwarze brzmi tak: „Las – uociec nas, a my dzieci jigo, idziewa do nigo…”

Owo lasowiackie powiedzenie, które upowszechnił Franciszek Kotula, nie tylko jest często przywoływane w literaturze, ale wciąż pozostaje żywe i funkcjonuje w świadomości mieszkańców północnej części województwa podkarpackiego. – Niedawno prowadziliśmy badania terenowe na ten temat. Pokazały, że ludzie doskonale wiedzą, co zawdzięczają lasowi, że to on w najróżniejszy sposób zapewniał im bezpieczeństwo – mówi Jolanta Dragan.

– Określenia Lasowiacy już w połowie XIX wieku używał ks. Wojciech Michna, który zachwycił się kulturą tego ludu i opisał ją w sposób dość dokładny. Funkcjonowały jednak również takie nazwy jak: Lesioki, Lasaki, a w okolicach Leżajska i Harasiuk, gdzie mieszkała też ludność pochodzenia ruskiego – Lisowiacy.

Samowystarczalni Lasowiacy…

Właśnie głęboki związek z lasem najmocniej charakteryzuje tę kulturę wyrosłą w otoczeniu puszczy.

Las wkraczał we wszystkie aspekty życia i Lasowiacy nie wyobrażali sobie bez niego egzystencji. Zbierali w nim jagody, grzyby, pozyskiwali materiał na opał i budulec. Uprawiali puszczańskie rzemiosło – maziarstwo, dziegciarstwo, smolarstwo. Z drewna budowali domy, wykonywali meble, sprzęty domowe i gospodarskie, narzędzia rolnicze, a także naczynia dłubane i klepkowe itp. Z korzeni sosny wyplatali kosze. Mieli w lesie miejsca kultu. Stawiane w nim kapliczki były otoczone czcią i troską.

– Charakterystyczną cechą ludzi mieszkających w puszczach, a szczególnie widoczną u Lasowiaków była samowystarczalność i bardzo długo utrzymujący się archaiczny rys ich kultury. Nie tylko sami budowali sobie domy, wykonywali narzędzia, ale potrafili również produkować materiał na odzież. Strój, czyli odzież odświętna, to ich wizytówka – biała, zrobiona z lnu lub innych tkanin samodziałowych. Nie tylko płótno lniane umieli utkać i wybielić. Używali także sukna, wytwarzanego w miejscowych, wiejskich foluszach. Niektóre cieszyły się sławą – jak folusz w Rakszawie, gdzie powstawało charakterystyczne „siwe” sukno.

Odświętny, biały, lniany strój kobiety składał się z koszuli, spódnicy, zapaski, u mężatek także z charakterystycznie wiązanej chusty czepcowej. Mężczyźni stroili się w płótniankę – rodzaj płaszcza uszytego z dwóch warstw płótna, z wierzchu było cieniutkie, najpiękniej utkane i najdelikatniejsze. Od spodu podbijano go nieco grubszym płótnem lub suknem. Inny element męskiego stroju to sukmana, na którą stać było tylko najbogatszych gospodarzy. Do tego ubierano czapkę magierkę.

– Strój Lasowiaków ma bardzo archaiczny rys. Żadna inna grupa etnograficzna do okresu międzywojennego nie zachowała aż tylu elementów stroju ludowego w komplecie. Zachował się film sprzed niemal stu lat „Kolbuszowa 1929”. Kręcono go w dzień targowy. Na kolbuszowskim rynku obok miejskich elegantek widać także wiejskie kobiety sprzedające różne produkty. Są ubrane w taki właśnie, biały, lasowiacki strój. Na plecach mają jeszcze wełniane chusty, tzw. zaodziwki.

Jolanta Dragan z kulturą lasowiacką miała styczność od dziecka, odwiedzając rodzinę rozsianą po tym terenie. Od lat 80. XX wieku, prowadząc badania terenowe, przemierzyła wiele lasowiackich wsi, poznawała ludzi, przeprowadzała z nimi wywiady. – W pamięć wbiła mi się rozmowa z jedną ze starszych kobiet z okolic Kolbuszowej. Urodziła się jeszcze w XIX wieku i mówiła, że kiedy szło się do kościoła, żadna „z bab” nie ubrała się inaczej niż w biały len. „Choćby deszcz lał, choćby gorąco było, nie można było inaczej do kościoła pójść”.